Waarom China het niet O.K vindt als je “Big Yellow Duck” googelt

Dat China niet de meest vrije natie is als het aankomt op meningsuiting en internetverkeer mag inmiddels geen verrassing meer heten. Daar hebben we natuurlijk met zijn allen een ongezouten mening over, maar toch is het niet zo dat de connected Chinees anno 2014 totaal monddood is. Sterker nog, een zekere mate van kritiek op de overheid en andere machthebbers is zowaar toegestaan. Echt hoor, zolang je niet geïnteresseerd bent in protesten, gele badeenden, Twitter, Facebook of Soundcloud dan is eigenlijk best goed vertoeven op het Chinese web.

(Bron: Weibo)

Hosanna
In 1994 durfden de machthebbers het aan: de bevolking werd rijp genoeg bevonden en het wereldwijde web deed zijn intrede in de Chinese samenleving. Een historische mijlpaal. In het westen, en vooral in Amerika, riep men direct de hosannastemming uit. De tientallen miljoenen aanstaande internetgebruikers zouden eindelijk voorbij de grenzen van hun gesloten samenleving kunnen kijken en ‘westerse’ vrijheid en rechtvaardigheid kunnen proeven. Want, zo sprak een optimistische Bill Clinton, het zou onmogelijk zijn om een grote firewall om heel China te gooien.

Nou, mooi wel. In 2009 trok de gezaghebbende China-deskundige Johan Lagerkvist na uitgebreid onderzoek de conclusie dat er maar weinig landen in de wereld zijn waar de overheid zo slecht luistert naar de stemmen die het claimt te vertegenwoordigen. Zo’n uitspraak wint aan de nodige geloofwaardigheid als we het lijstje met verboden websites in China eens nader gaan bekijken: Facebook, Picasa, Youtube, Twitter, WordPress, Soundcloud, Scribd, Amnesty International en Wikileaks. Voor sites als Facebook, Youtube en Twitter bestaan allemaal Chinese alternatieven, alternatieven die akkoord gaan met de stricte staatscontrole. Ter illustratie: zoekt men hier op Google naar foto’s bij “Tiananmen square massacre” dan krijg je foto’s van lijken en geweldadigheid, terwijl er bij de Chinese zoekmachines slechts vakantiekiekjes uit de bus komen.

De Chinese censuurmachine is er een van ongekende omvang. Dagelijks struinen een dikke twee miljoen ambtenaren het internet af om, met behulp van Amerikaanse technologie, alle content te blokkeren die de sociale stabiliteit in het geding kan brengen. De meest voorkomende thema’s hierin zijn persvrijheid, politiegeweld, Taiwanese onafhankelijkheid en de situatie in Tibet. Deng Xiaoping, leider van China tussen 1982 en 1987 sprak er de volgende legendarische woorden over: “If you open the window for fresh air, you have to expect some flies to blow in.” Zie hier, zo ongeveer de gehele Chinese internetperceptie in een notendop.

Grote gele eenden
Dat de censuur bij tijd en wijlen bizarre vormen aan kan nemen, hebben we al meerdere malen gezien. Doordat de uitingsvrijheid zo sterk is ingeperkt, kunnen ontevreden Chinezen alleen hun onvrede uiten via satire en subtiliteit. Één van beste voorbeelden is de beroemde afbeelding van tank man, waarin de tanks zijn vervangen door de, niet minder legendarische, grote gele eenden van de Nederlandse kunstenaar Florentijn Hofman. Op zichzelf een puik staaltje satire, maar omdat de protesten op het Plein van de Hemelse Vrede nog altijd niet behoren tot de favoriete gespreksonderwerpen van de Chinese elite werd de grap in officiële kringen minder op prijs gesteld. Het is inmiddels onmogelijk om “grote gele eend” te googlen.

Toch zou ik dit artikel graag willen afsluiten met een belangrijke nuance. Want ja, het Chinese internet wordt heftig gecensureerd en nee, de gewone Chinees heeft bij lange na niet de uitingsvrijheid die we in het westen gewend zijn, maar toch heeft in de introductie van het internet een belangrijke invloed gehad. Ondanks zijn pessimistische conclusie vond Johan Lagerkvist in eerder genoemd onderzoek namelijk ook dat discussies op het Chinese internet in sterke mate bepalend zijn voor het nationale debat en voor wat er in de traditionele media wordt geschreven. De politieke agenda wordt in sterke mate beïnvloed door de netizens, dit heeft zelfs zijn invloed op ’s lands buitenlandbeleid. Sterker nog: directe kritiek op de overheid wordt regelmatig gewoon geaccepteerd. Dingen worden pas weggehaald als er suggesties van politieke samenkomst worden gedaan, waardoor de heilige sociale stabiliteit in gevaar kan komen. Nu kun je natuurlijk afvragen wat de waarde is van politieke kritiek als je niet eens badeenden mag opzoeken, maar laat het de burger toch nog een beetje moed geven.