Waarom is het ene brein creatiever dan het andere?

Inmiddels is de intocht van de sint in Amsterdam achter de rug. Dat houdt natuurlijk in dat de eerste liedjes gezongen zijn, dat we nu echt een excuus hebben om zoveel mogelijk pepernoten te eten, maar vooral dat het weer tijd wordt om serieus te overwegen wat voor surprises er dit jaar gemaakt moeten gaan worden. Voor sommigen ieder jaar een hoogtepunt, voor anderen een helse klus. Ook ik moet er dit jaar aan geloven. Al brainstormend dwalen mijn gedachten af naar tien jaar geleden toen ik als dertienjarige puber fanatiek aan de slag ging met het lootje dat ik op school had getrokken. Ik lach. Waar ik vaak met de meest originele surprises aan kwam zetten, was het niet vreemd dat ik daar een afgeraffelde (denk aan uitgelopen lijm klodders en ik-heb-nog-niks-dus-dan-maar-een-grabbel-doos) surprise voor in de plaats kreeg. Het is tijdens sinterklaas dat je de creatieve geesten het beste kan onderscheiden van de rest. Mooi is ook altijd de persoon die super trots is op zijn creatie, maar bij het zien van andere surprises het niet kan laten hardop ‘ Was ik maar zo creatief…’ te zeggen. Maar WRM hebben sommigen eigenlijk meer aanleg voor creativiteit dan anderen? WRM kan niet iedereen improviseren op het toneel, schilderijen maken, choreografieën bedenken of artikelen schrijven? En nog belangrijker: WRM is creativiteit moeilijk aan te leren?

De creatieve x-factor
Vindingrijke individuen hebben door de eeuwen heen een zeer belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van menselijke civilisering en ook tegenwoordig dragen zij aanzienlijk bij aan het culturele aspect van onze samenleving. Dit maakt dat zij een interessante persoonlijkheid bezitten die ook binnen het breinonderzoek niet onopgemerkt is gebleven. Zo worden creatievelingen door psychologen doorgaans gezien als individuen die zeer flexibel denken en daarbij makkelijk, veel verschillende en unieke ideeën kunnen bedenken. Creativiteit wordt dan ook vaak geassocieerd met termen als nieuwsgierig, innovatief en open. Allemaal toch wat zweverige omschrijvingen die nog niet echt verklaren wat voor eigenschappen ons brein letterlijk moet bezitten om het individu tot een creatief genie te maken.

Rechts boven links
Het heeft relatief lang geduurd voordat neurowetenschappers zich gingen bemoeien met deze kwestie aangezien creativiteit een bijzonder abstract en complex concept is (want wat is creativiteit nou eigenlijk precies?). Toch zijn er tot nu toe een aantal waaghalzen geweest die goede pogingen hebben gedaan om creativiteit vanuit de werking van het brein te verklaren. Een van de eerste belangrijke inzichten kwam voort uit de manier waarop ons brein in elkaar zit. Het menselijk brein bestaat namelijk uit een linker en rechter deel die onderling door talloze neuronen verbonden zijn. Als strak gespannen draden tussen twee bekertjes zorgen deze neuronen ervoor dat beide hersenhelften met elkaar kunnen communiceren. Nu is het zo dat het per individu verschilt welke hersenhelft het hardste naar de andere schreeuwt en dus dominanter is dan het andere. De dominantie van de hersenhelft speelt een cruciale rol bij het vormen van een persoonlijkheid. Er zijn namelijk indicaties dat beide hersenhelften verantwoordelijk zijn voor verschillende vaardigheden: de linker hersenhelft is nauw betrokken bij analytisch en rationeel denken, in tegenstelling tot de rechterhersenhelft die ook wel gezien wordt als het creatieve brein.

Voor een lange tijd is er daarom een algemene consensus geweest dat creatieve personen simpelweg  dominantere rechterhersenhelften hebben en daardoor ook een creatievere persoonlijkheid. Een zeer aannemelijke uitspraak. Of toch niet?

Plasticiteit
Neurowetenschappers zouden namelijk geen neurowetenschappers zijn als ze niet op zoek zouden gaan naar verschillende antwoorden op deze WRM vraag. Dat creativiteit slechts afhangt van welk van de twee hersenhelften het alfa-mannetje is, klinkt dan ook veel te kort door de bocht. “WRM is de rechterhersenhelft dan precies dominanter?” is een logische vraag die uit de bovenstaande verklaring volgt. Om Dick Swaab’s Wij zijn ons brein-theorie maar even te volgen: het zou makkelijk zijn als we konden zeggen dat de dominantie van een hersenhelft als in een script in onze genen geschreven zou staan. Deze theorie lijkt helaas maar weinig realistisch. Het is geen geheim dat verbindingen in ons brein zeer plastisch zijn en dus constant veranderen. Dit proces is afhankelijk van persoonlijke ervaringen in onze omgeving. Zo kan het gebeuren dat bij een  hersenbeschadiging aan de dominante linkerhersenhelft, de rechterhersenhelft zijn kans schoon ziet om de boel over te nemen en de persoon omtovert tot een creatief individu. In theorie zouden we daarnaast onze creatieve skills ook een boost kunnen geven door veel te oefenen of door ons te omgeven met creatieve geesten.

De prefrontale dirigent
Toch zijn er ook onderzoekers die het idee van een aparte linkse en rechtse werking helemaal van tafel vegen en benadrukken dat juist de samenwerking tussen beide hersenhelften belangrijk is. Dus niet de bekertjes, maar de kwaliteit/kwantiteit van de draden die tussen de bekertjes gespannen zijn, bepaalt hoe creatief ons brein uiteindelijk is. Daarbij zou het voorste deel van onze hersenen, oftewel de prefrontale cortex, een belangrijke rol spelen. Deze houdt zich namelijk onder anderen bezig met het coördineren van alle communicerende neuronen in het brein. Zo werd er in een studie naar hersenactiviteit van muzikanten tijdens divergent (creatief) denken, meer activiteit gevonden in de frontale gebieden in vergelijking tot niet-muzikanten. Toch is het essentieel om zeer zorgvuldig te zijn met de interpretatie van deze resultaten. Het is namelijk niet duidelijk waar meer hersenactiviteit exact op duidt. Efficiëntie? Meer of juist minder controle van de prefrontale cortex op onze gedachten? Onderzoek zal dit nog uit moeten wijzen.

Het moge duidelijk zijn dat onze creatieve uitspattingen voortvloeien uit informatie uitwisseling tussen verschillende hersengebieden. We kunnen ook stellen dat interacties tussen hersendelen per persoon verschillend zijn, wat er toe leidt dat sommigen creatiever zijn dan anderen. De richting en aard van de communicatie tussen hersengebieden als het om creativiteit gaat, blijft echter nog een mysterie. Net als het idee voor mijn surprise…